ब्रेकिंग

अर्थ

रेअर अर्थ मॅग्नेट

Samruddhi Dhayagude
09 Jun 2025

अंतरा देशपांडे

antara@kalyanicapital.com

’दुर्मिळ पृथ्वी चुंबक’ हे रेअर अर्थ मॅग्नेट (REEs) चे शब्दशः भाषांतर. सध्या या आरईईची अशीच दुर्मिळ अवस्था झाली आहे. फक्त भारतालाच नाही तर जगभरात सगळीकडेच याची चर्चा सुरु आहे. हे का तर, इलेक्ट्रिक आणि पेट्रोल वाहने, संरक्षण उपकरणे आणि स्वच्छ ऊर्जा प्रणालींसाठी अत्यंत महत्त्वाचे असलेल्या आरईई निर्यातीवर कडक निर्बंध लादण्याच्या बीजिंगच्या निर्णयामुळे जागतिक उत्पादन रेषा आणि राजनैतिक संबंधांवर ताण येऊ लागला आहे.

४ एप्रिलपासून लागू झालेल्या या निर्बंधांमध्ये राष्ट्रीय सुरक्षा आणि अप्रसाराच्या चिंतेचा हवाला देत सात दुर्मिळ पृथ्वी घटक (REE) आणि संबंधित चुंबकांसाठी विशेष निर्यात परवाने अनिवार्य आहेत. इलेक्ट्रिक मोटर्स, ब्रेकिंग सिस्टीम, स्मार्टफोन, एरोस्पेस घटक आणि क्षेपणास्त्र तंत्रज्ञानामध्ये समारियम, गॅडोलिनियम, टर्बियम, डिस्प्रोसियम, ल्युटेशियम, स्कॅन्डियम आणि य्ट्रियम यांसारख्या महत्त्वाच्या पदार्थांची आवश्यकता असते.

आंतरराष्ट्रीय ऊर्जा एजन्सी आणि युनायटेड स्टेट्स जिओलॉजिकल सर्व्हे (२०२५) नुसार, चीन अजूनही जगातील ६०% REE उत्सर्जित करतो आणि जागतिक शुद्धीकरण क्षमतेच्या ९०% क्षमतेवर नियंत्रण ठेवतो.

एका अहवालानुसार, ४ एप्रिलपासून कोणत्याही भारतीय कंपनीला चीनमधून दुर्मिळ पृथ्वी चुंबक आयात करण्याची परवानगी मिळालेली नाही. बीजिंगने लागू केलेल्या नवीन निर्यात नियमामुळे हा विलंब झाला आहे, ज्यामध्ये आता आयातदारांना चिनी अधिकार्‍यांकडून परवानग्या घ्याव्या लागतात. या नवीन नियमांमुळे भारतीय उत्पादक अडकले आहेत, अंमलबजावणीच्या गोंधळामुळे कमी दर्जाचे चुंबकदेखील अडकले आहेत. उद्योग निरीक्षकांचे मत आहे, की चीनने दुर्मिळ पृथ्वीच्या चुंबक निर्यातीवरील नवीन नियम कदाचित अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी लादलेल्या शुल्काच्या प्रतिसादात आहेत. याचा फटका एकट्या भारताला बसत नाही. भारत, जपान, युरोप आणि अमेरिका यांसह अनेक देश जे दुर्मिळ पृथ्वीसाठी चीनवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहेत ते निर्यात परवाने जलदगतीने देण्यासाठी चीनशी तातडीने राजनैतिक चर्चा करण्याचा प्रयत्न करीत आहेत.

भारताकडे आधीच दुर्मिळ पृथ्वी खनिजांचे स्रोत आहेत, कारण ते सरकारी IREL द्वारे वर्षानुवर्षे उत्खनन केले जात आहे, तरीही त्यांचा वापर प्रामुख्याने अणुऊर्जा आणि संरक्षण युनिट्सद्वारे केला जातो, इतर वापरांसाठी पुरवठा चीनमधून आयात केला जातो.

भारतातील ईव्ही उद्योग तेजीत आहे. एप्रिल २०२५ मध्ये विक्रीचे रेकॉर्ड ब्रेकिंग आकडे पोस्ट केले गेले आहेत. या तेजीत REE ची आडकाठी येऊ नये यासाठी पुरवठ्यातील टंचाईमुळे जागतिक उत्पादक आणि व्यापारी संघटनांना तातडीने हस्तक्षेप करण्याची आवश्यकता आहे.

दोघांच्या भांडणात तिसर्‍याचा लाभ, हे धोरण समोर ठेऊन भारताला या संधीचं सोनं करता यायला हवे, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. भारताने आपली या चुंबकांसाठी स्थानिक स्रोत विकसित करण्याची संधी घ्यावी, जी ईव्ही, अक्षय ऊर्जा आणि घरगुती उपकरणांसाठी महत्त्वपूर्ण आहेत.